Hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie na ciele, to problem, z którym boryka się wiele kobiet. Włosy rosnące w niechcianych miejscach, a przy tym osłabienie i wypadanie włosów na głowie, może być przyczyną poważnej frustracji. Nie zawsze jednak zbyt gęste i ciemne zdaniem pań włosy rosnące na rękach czy nogach to konsekwencja zaburzeń hormonalnych – czasem jest to kwestia typu urody. Natomiast jeśli zbyt bujnemu owłosieniu w typowych dla mężczyzn miejscach towarzyszy łysienie androgenowe i inne niepokojące objawy, warto wykonać badania w celu ustalenia przyczyny tych problemów. Wizyta u ginekologa i endokrynologa może być bardziej skuteczna i potrzebna niż zabiegi w salonach kosmetycznych.
Czym jest hirsutyzm?
Hirsutyzm to nadmierne owłosienie typu męskiego w miejscach uznawanych za właściwe dla mężczyzn, ale nie dla kobiet – a zatem na klatce piersiowej, brzuchu, ramionach, karku, udach i plecach. Szczególnie uciążliwe dla pań jest pojawianie włosów na brodzie i na górnej wardze, nad ustami. Wąsik i włosy rosnące na podbródku to powód konsternacji, a czasem wręcz paniki. Nie jest to problem rzadki; dotyka około 10 procent dziewcząt i kobiet. Wraz z upływem lat staje się też bardziej dokuczliwy – włosy w typowych dla mężczyzn miejscach rosną mocniejsze i bardziej szorstkie oraz ciemne.
Hirustyzm idiopatyczny to dolegliwość uwarunkowana genetycznie – nadmierne owłosienie jest konsekwencją zaburzeń hormonalnych oraz zbyt dużej wrażliwości mieszków włosowych na działanie męskich hormonów (androgenów). Najczęściej jednak mamy do czynienia z hirsutyzmem wtórnym, który spowodowany jest nadmierną produkcją męskich hormonów płciowych. Należy podkreślić, że nie w każdym przypadku owłosienia postrzeganego przez kobietę jako nadmierne mamy do czynienia z hirsutyzmem.
Zdiagnozowanie tej przypadłości wymaga badań hormonalnych i nie może być stwierdzone jedynie na podstawie objawów takich jak nadmierna ilość włosów w różnych partiach ciała, choć na tej podstawie można hirsutyzm podejrzewać. Określeniu stopnia hirsutyzmu służą specjalnie opracowane w tym celu skale: skala Barona oraz skala Ferrimana i Gallweya.
Przyczyny i objawy hirsutyzmu
Bezpośrednią i główną przyczyną hirsutyzmu jest zbyt wysoki poziom androgenów, czyli męskich hormonów płciowych w organizmie kobiety. To właśnie androgeny odpowiedzialne są za porost włosów w miejscach uważanych za typowo męskie.
Zbyt wysokie stężenie adrogenów i powodowany nim hirsutyzm mogą być uwarunkowane genetycznie. Przyczyną hirsutyzmu może być też genetycznie warunkowana nadmierna wrażliwość mieszków włosowych na androgeny, które stymulują wzrost włosów w nietypowych dla kobiet miejscach.
Hirsutyzm może być też spowodowany przyjmowaniem niektórych leków, np. tabletek antykoncepcyjnych i sterydów oraz innych leków hormonalnych.
Hirsutyzm czasem pojawia się w czasie dojrzewania, kiedy mają miejsce gwałtowne zmiany w organizmie dziewcząt. Jajniki zaczynają swoją pracę, co warunkowane jest przez obszary mózgu: podwzgórze i przysadkę. Zwiększone wydzielanie hormonu luteinizującego testosteronu, androstendionu i estradiolu powoduje powiększenie objętości jajników i pierwsze miesiączki, może też wpływać na pojawienie się nadmiernego owłosienia na rękach, nogach czy innych częściach ciała dojrzewającej dziewczynki. U około 5 procent dziewcząt problem nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla dojrzewających chłopców jednak nie zanika, a wręcz się nasila.
Hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie typu męskiego, może też czasem pojawiać się w ciąży. Ma to związek ze zmianami hormonalnymi w organizmie przyszłej mamy i zazwyczaj ustępuje jakiś czas po porodzie.
Jak zdiagnozować przyczynę nadmiernego owłosienia?
Jeśli lekarz podejrzewa hirsutyzm wynikający z zaburzeń na tle hormonalnym, zaleci badania mające na celu określenie poziomu męskich hormonów płciowych, czyli androgenów, w organizmie pacjentki. Badanie polega na pobraniu próbki krwi i poddaniu jej testom laboratoryjnym. Wizyta u lekarza pomoże zdiagnozować hirsutyzm lub wykluczyć tę dolegliwość. Czasem powodem nadmiernego owłosienia nie jest hirsutyzm, lecz hipertrychoza (zbyt intensywny wzrost włosów na całym ciele) niezwiązana ze stężeniem męskich hormonów we krwi.
Aby zdiagnozować hirsutyzm, lekarz zaleca badania hormonalne na oznaczenie stężenia testosteronu oraz niekiedy także hormonów tarczycy i przysadki mózgowej. Oznacza się poziom progesteronu, FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), testosteronu, DHEA-S (siarczan dehydroepiandrosteronu), TSH (hormon tyreotropowy), tyroksyny i androstendionu.
Pojawienia się nadmiernego owłosienia na ciele nie należy bagatelizować i każdy taki przypadek trzeba skonsultować z lekarzem. Nie zawsze jest to poważny powód do niepokoju, czasami może jednak wskazywać na rozwój chorób jajników, nadnerczy, podwzgórza oraz przysadki mózgowej. Nadmierne owłosienie na ciele może też wskazywać na niedoczynność tarczycy, dlatego lekarz zazwyczaj zaleca badanie określające poziom wydzielanych przez nią hormonów.
Hirsutyzm – jak radzić sobie z nadmiernym owłosieniem na ciele?
Wzmożony wzrost włosów w miejscach, gdzie wcale nie są mile widziane, przy jednoczesnej utracie włosów na głowie (łysienie androgenowe) to nie lada problem dla kobiety. Na szczęście są sposoby, by zaradzić tej kłopotliwej dolegliwości.
Meszku na górnej wardze i niewielkiego owłosienia na innych partiach ciała można pozbyć się, korzystając z metod oferowanych przez salony kosmetyczne. Depilacji można także poddać się w domu, wybierając dogodny dla siebie sposób. Na nadmierne owłosienie typu androgenowego sprawdzą się zabiegi depilacji trwale usuwające owłosienie w wybranych miejscach. Konieczna jest wówczas seria zabiegów, ale na ogół są one skuteczne i usuwają nadmierne owłosienie na długi czas albo wręcz na zawsze.
W przypadku hirsutyzmu pomocna jest też zmiana diety i trybu życia. Na wyrównanie poziomu hormonów ogromny wpływ ma osiągnięcie właściwej masy ciała. Otyłość i nadwaga wzmagają produkcję androgenów, a co za tym idzie – nasilają objawy hirsutyzmu. Mogą do nich dołączyć łojotok, trądzik i inne uciążliwe symptomy. Pomocne będzie w takim przypadku ustabilizowanie gospodarki hormonalnej, czemu służy właśnie zdrowa dieta i właściwy tryb życia. Można też przyjmować sprawdzone suplementy diety zawierające składniki mające wpływ na regulację poziomu hormonów we krwi.
Kiedy można podejrzewać u siebie hirsutyzm?
Włoski na rękach i nogach oraz lekki meszek nad górną wargą to jeszcze nie hirsutyzm, choć wiele pań spogląda na to nadprogramowe owłosienie niechętnie i traktuje jako defekt, a wręcz dolegliwość wymagającą leczenia. Włosy pod pachami, w okolicach intymnych i na łydkach to naturalne owłosienie typowe dla dorosłej kobiety. Także delikatne włoski nad górną wargą to zjawisko normalne i niewskazujące na zaburzenia hormonalne i hirsutyzm. Do lekarza należy udać się wówczas, gdy twarde, ciemne włoski wyrastają na brodzie i policzkach oraz na stopach, brzuchu i między piersiami.
Nadmierne owłosienie pojawiające się u młodej dziewczyny powinno też wzbudzić większy niepokój niż u kobiet dojrzałych. Pamiętajmy jednak, że ocena tego, czy włosy poza okolicą głowy rosną w nadmiarze, jest kwestią indywidualną i to, co jednej z dziewcząt może wydawać się dramatem i stanem chorobowym, dla innej nie będzie powodem do zmartwień.
Do oceny nasilenia hirsutyzmu służy skala Ferrimana i Gallweya (ocenia się intensywność owłosienia w dziewięciu androgenozależnych okolicach ciała w skali 0-4). Dopiero hirsutyzm o nasileniu większym niż 8 punktów w skali Ferrimana i Gallweya jest wskazówką do podjęcia badań diagnostycznych i leczenia.
Do oceny nasilenia nadmiernego owłosienia można też zastosować skalę Barona. Pozwala ona stwierdzić, czy mamy do czynienia z jednym z trzech stopni hirsutyzmu.
Pamiętajmy też, że u części dziewcząt i kobiet nadmierne owłosienie związane jest z uwarunkowaną genetycznie hipertrychozą, która nie ma żadnego związku z wydzielaniem hormonów płciowych. Jest to cecha indywidualna, która dość często zdarza się u dziewcząt z ciemną karnacją. W takich przypadkach jedyną metodą pozbycia się niechcianych włosków jest depilacja. W przypadku hipertrychozy zmiana diety i redukcja wagi nie przyniosą pożądanych efektów. Warto przy tym podkreślić, że golenie maszynką tak w przypadku hirsutyzmu, jak i hieprtrychozy wzmacnia włoski na nogach czy nad górną wargą.
Bibliografia:
- Bumbuliene Zana, Alisauskas Jonas, Diagnostyka i leczenie hirsutyzmu u dziewcząt (Evaluation and treatment of adolescent girls with hirsutism), Ginekol Pol.2009, 80, 374-378.
- Anna Otlewska, Paweł Hackemer, Fryderyk Menzel, Hirsutyzm, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2018 | 14 | 4, 392-395.