Hormony to substancje, od których zależy prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Ich odpowiednie stężenie we krwi jest niezbędne dla płodności, dobrego samopoczucia i nastroju, zdrowo wyglądających włosów oraz paznokci, a także dla dobrej kondycji skóry. Zaburzona gospodarka hormonalna niekorzystnie przekłada się na wygląd cery u obu płci, jednak u kobiet zmiany skórne mają szczególny związek z poziomem hormonów płciowych, których stężenie waha się zależnie od fazy cyklu miesiączkowego. Dowiedz się, w jaki sposób hormony oddziałują na cerę i jak radzić sobie w sytuacji, gdy jej stan pogarsza się w wyniku zaburzeń hormonalnych.
W jaki sposób hormony zawiadują ludzkim organizmem?
Nazwa hormony pochodzi od greckiego słowa ὁρμάω (hormao), które znaczy „rzucam się naprzód, pędzę”. Hormony to chemiczne związki produkowane przez gruczoły dokrewne lub tkanki układu endokrynnego (hormonalnego). Główną funkcją hormonów jest regulowanie czynności tkanek danego rodzaju – każdy z hormonów ma inne zadanie i wpływa na konkretne narządy czy całe układy wewnętrzne, na przykład układ pokarmowy czy nerwowy. Hormony są rozprowadzane w organizmie wraz z krwią i oddziałują na receptory wrażliwe na daną substancję. Pobudzają lub hamują wydzielanie substancji takich jak żółć czy sok żołądkowy, regulują pracę jajników i dojrzewanie komórek jajowych oraz plemników, stymulują tkanki do wzrostu, regulują poziom glukozy we krwi itd. Pierwszy hormon odkryty został dopiero w 1902 roku – była to adrenalina. Obecnie znanych nauce i opisanych jest kilkadziesiąt hormonów pełniących różnego rodzaju funkcje – regulują procesy biochemiczne w całym organizmie. Niektóre z nich tworzą wzajemne powiązania – poziom jednego z hormonów wpływa na to, w jakiej ilości wydzielane będą inne, zsynchronizowane z nim substancje hormonalne. Ludzki organizm to skomplikowana i niezwykle wrażliwa na zmiany „maszyneria”. Zmiany dotyczące danego aspektu mają wpływ na wiele innych procesów zachodzących w ciele.
W skład układu wewnątrzwydzielniczego wchodzi dziewięć gruczołów endokrynnych: przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, trzustka, nadnercza, grasica, podwzgórze, jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn oraz gruczoły przytarczyczne. Hormony produkowane są jednak także przez tkankę tłuszczową, łożysko (podczas ciąży), przedsionki serca, wątrobę i nerki.
Hormony, regulując procesy zachodzące w ciele, mają też wpływ na psychikę, jak choćby hormony stresu, ale także hormony płciowe. Wszelkie zaburzenia w pracy tych ostatnich są też widoczne w dosłownym tego słowa znaczeniu – przekładają się na stan i wygląd m.in. skóry. Nie bez przyczyny mówi się na przykład o nastolatkach borykających się z problemem trądziku młodzieńczego, że „burzą się im hormony”. Równowaga hormonalna przekłada się natomiast na ładną i zdrową cerę.
Jak hormony wpływają na kondycję cery?
Kiedy w układzie hormonalnym zaburzona zostanie równowaga, mogą pojawić się różnego rodzaju problemy z cerą. Zazwyczaj jest to trudny do wyleczenia trądzik, przetłuszczanie się skóry i łojotok, ale także nadmierna suchość i łuszczenie się. Często kłopoty z cerą towarzyszą nieregularnym cyklom miesiączkowym oraz problemom z zajściem w ciążę. Dzieje się tak dlatego, że pogorszenie stanu cery ma związek z zaburzeniami/ zmianami w gospodarce hormonalnej układu rozrodczego, czyli hormonów płciowych.
Hormony płciowe mają wpływ nie tylko na funkcjonowanie układu rozrodczego i płodność, ale także na mieszki włosowe i gruczoły łojowe. To właśnie te miejsca są najbardziej narażone na tworzenie się zaskórników i stanów zapalnych powodujących zmiany trądzikowe. Nieprawidłowości w wydzielaniu hormonów takich jak androgeny, estrogeny i progesteron sprawiają, że gruczoły łojowe wydzielają nadmiar sebum, co skutkuje zatykaniem ujść mieszków włosowych i porów skóry. To zaś sprzyja zakażeniom bakteryjnym – tak właśnie powstają zmiany określane jako trądzik młodzieńczy, choć wbrew nazwie może on też pojawić się w dojrzałym wieku.
Nadmierna aktywność gruczołów łojowych skóry (sebocytów) u obu płci powodowana jest przez zbyt wysoki poziom androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. W organizmie kobiety powstają one w jajnikach i nadnerczach, zaś u mężczyzn w jądrach i nadnerczach. Androgeny, a zwłaszcza testosteron, są w dużej ilości produkowane w nadnerczach zwłaszcza w okresie dojrzewania, pobudzając pracę gruczołów łojowych, stąd częste u nastolatków problemy z cerą. O ile jednak w przypadku mężczyzn duża ilość męskich hormonów płciowych nie dziwi i jest zjawiskiem naturalnym, o tyle u kobiet świadczy o zaburzeniach w gospodarce hormonalnej i może mieć związek np. z zespołem policystycznych jajników.
Żeńskie hormony płciowe produkowane w jajnikach, podwzgórzu i przysadce mózgowej to estrogeny. Ich prawidłowy poziom działa hamująco na wydzielanie androgenów w korze nadnerczy i reguluje tym samym pracę gruczołów łojowych. Oddziałując na receptory estrogenowe, które znajdują się w gruczołach łojowych, estrogeny zmniejszają produkcję sebum również lokalnie, co ma korzystny wpływ na kondycję skóry i wygląd cery. Praca gruczołów łojowych uzależniona jest zatem od równowagi panującej w organizmie kobiety pomiędzy estrogenami a androgenami. Jednak czasem może pojawić się nadmierna produkcja sebum przez gruczoły łojowe w przypadku ich nadwrażliwości na działanie męskich hormonów płciowych. Kondycja skóry zależy zatem z jednej strony od poziomu męskich i żeńskich hormonów płciowych w organizmie kobiety, z drugiej zaś od indywidualnej wrażliwości mieszków włosowych i gruczołów łojowych na działanie androgenów.
Trądzik hormonalny może też być spowodowany przez nadmiar estrogenów. Trądzik androgenny powoduje charakterystyczne, bolesne, czerwone zmiany (krosty, wypryski) na czole, linii żuchwy brodzie, szyi i na plecach. Trądzik estrogenowy powoduje zaczerwienienie skóry i drobne zmiany krostkowo-rumieniowe, którym towarzyszy uczucie swędzenia i pieczenia skóry.
U wielu pań pogorszenie się cery i zmiany trądzikowe pojawiają się w drugiej fazie cyklu, kiedy spada poziom estrogenów, natomiast rośnie stężenie progesteronu. Choć ten hormon płciowy nie stymuluje aktywności gruczołów łojowych znajdujących się w skórze, to jednak preparaty zawierające syntetyczny progesteron, czyli progestogeny, już tak. Z tego względu zaostrzenie się zmian trądzikowych może pojawić się w konsekwencji stosowania jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych z progestogenem.
Pogorszenie się cery w drugiej fazie (lutealnej) cyklu miesiączkowego oraz w okresie menopauzy wiąże się prawdopodobnie ze spadkiem poziomu estrogenów, co zaburza równowagę pomiędzy nimi a androgenami, zwłaszcza jeśli stężenie tych ostatnich jest wysokie.
Niektóre panie borykają się ze zmianami trądzikowymi także w ciąży. Tu również winne są hormony, a konkretnie niski poziom zarówno estrogenów, jak i progesteronu.
Zmiany trądzikowe i pogorszenie się kondycji cery powodowane są jednak nie tylko przez hormony płciowe. Aktywność gruczołów łojowych i wydzielanie sebum pobudzają także hormony stresu, przede wszystkim kortyzol, hormon wzrostu, hormony produkowane przez tarczycę, kortykoliberyna, melanotropina oraz insulina i neuropeptydy.
Jak zadbać o równowagę hormonalną?
Na prawidłowe wydzielanie substancji dokrewnych (hormonów) wpływ ma wiele czynników. Niektóre z nich zależą od nas, inne nie. To, na co mamy wpływ, to dieta oraz styl życia. Zdrowa, zbilansowana dieta korzystnie oddziałuje na funkcjonowanie organizmu, dostarcza cennych składników odżywczych i wartościowej energii, co przekłada się także na pracę układu hormonalnego. Do jego właściwego „działania” niezbędne są m.in. witaminy z grupy B, kwas foliowy i mangan. Ich prawidłowe stężenie we krwi zapewnić może właśnie zbilansowana dieta, w razie potrzeby sięgnąć można po suplementy diety uzupełniające ewentualne braki. Korzystna będzie dieta uwzględniająca owoce, warzywa, w tym strączkowe, mięso dobrej jakości, pełnoziarniste pieczywo i makarony, orzechy (bogate w mangan są szczególnie orzechy włoskie i laskowe) i kasze oraz brązowy ryż. Osoby niejedzące mięsa powinny suplementować szczególnie witaminę B12, która obecna jest jedynie w produktach pochodzenia zwierzęcego.
Jeśli chcemy zadbać o dobre samopoczucie i właściwe funkcjonowanie układu hormonalnego (i innych układów wewnętrznych), warto wyeliminować z jadłospisu wszelkie fast foody, przetworzoną żywność, produkty zawierające biały cukier i alkohol. Choć nie ma gotowego przepisu na to, co jeść, by mieć ładną i zdrową cerę, to badania naukowe wskazują jednoznacznie na związek właściwej diety ze stanem i wyglądem skóry. W przypadku skłonności do zmian trądzikowych na tle hormonalnym zaleca się spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznych (insulina wzmaga pracę gruczołów łojowych i wydzielanie sebum). Zaleca się również ograniczenie spożycia mleka, ponieważ podwyższa ono poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1), który również stymuluje produkcję łoju.
Styl życia także jest niezmiernie ważny dla gospodarki hormonalnej – nie służy jej wielogodzinne siedzenie przed telewizorem, które sprzyja głównie problemom z kręgosłupem oraz nadwadze i otyłości. Nadmiar kilogramów i tkanki tłuszczowej to jedna z głównych przyczyn zaburzeń na tle hormonalnym, co przekłada się na kłopoty z cerą. Aktywny tryb życia, regularne ćwiczenia fizyczne i przebywanie na świeżym powietrzu oraz odpowiednia ilość czasu przeznaczona na sen i odpoczynek to konieczne warunki prawidłowego funkcjonowania układu wewnątrzwydzielniczego. Dobrym krokiem będzie też rzucenie palenia. Warto jednak wiedzieć i pamiętać, że podobnie negatywny wpływ jak nadwaga i otyłość ma na gospodarkę hormonalną także niedowaga i intensywne odchudzanie. Tak jak w każdej dziedzinie, tu także najlepszym rozwiązaniem jest umiarkowanie i złoty środek.
Kolejny czynnik wpływający niekorzystnie na gospodarkę hormonalną to stres. Jest on nieodłączną częścią życia, jednak w nadmiarze kumuluje się i powoduje niekorzystne zmiany w organizmie, w tym zmiany hormonalne. Czynniki stresogenne oddziałują na oś podwzgórze–przysadka–nadnercza, powodując zwiększenie produkcji hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) i kortyzolu, które mają działanie zbliżone do androgenów i zwiększają wydzielanie sebum. Hormony stresu powodują m.in. niekontrolowaną ochotę na tłuste i słodkie potrawy, co sprzyja tyciu, a to powoduje dalsze niekorzystne zmiany w produkcji hormonów, ma też oczywiście negatywne oddziaływanie na pracę narządów wewnętrznych, kręgosłup oraz kondycję skóry i cerę.
Terapia w przypadku zaburzeń hormonalnych powinna być dobrana indywidualnie przez lekarza na podstawie wywiadu z pacjentem i kompletu badań. W przypadku trądziku spowodowanego zmianami hormonalnymi pomocne może być np. stosowanie dwuskładnikowych leków antykoncepcyjnych, które regulują wydzielanie hormonów płciowych.
Jak dbać o cerę przy trądziku hormonalnym?
Przy trądziku spowodowanym przez zaburzenia hormonalne należy szczególnie dbać o higienę i czystość skóry. Przede wszystkim należy regularnie usuwać nadmiar sebum, stosując przy tym kosmetyki, które nie podrażniają skóry i nie stymulują dodatkowo gruczołów łojowych. Można też sięgnąć po kosmetyki matujące i regulujące wydzielanie łoju. Ważne jest odpowiednie nawilżenie skóry i łagodzenie zmian trądzikowych. Można zastosować preparaty o działaniu antybakteryjnym.
Bibliografia:
- Szepietowski J., Kapińska-Mrowiecka M, Kaszuba A. et al. „Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego” Przegl Dermatol 2012, 99, 649–673.
- Rekomendacje Zespołu Ekspertów PolskiegoTowarzystwa Ginekologicznego. Kompleksowa terapia hormonalna u kobiet z trądzikiem – 2011, Ginekol Pol. 2012, 83, 229-232.
Suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety. Zrównoważona dieta i zdrowy tryb życia są istotne dla zachowania zdrowia.