Równowaga hormonalna jest niezwykle ważna i stanowi podstawowy warunek właściwego funkcjonowania całego organizmu. Jeśli wytwarzanie hormonów z jakiegoś powodu zostanie zaburzone, cierpi na tym nie tylko ciało, ale często także psychika.
Wpływ hormonów na nastrój obserwuje się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ale to u pań związek poziomu poszczególnych hormonów z samopoczuciem jest szczególnie wyraźny. Dzieje się tak zwłaszcza w przełomowych sytuacjach w życiu kobiety, jak ciąża czy menopauza, kiedy dochodzi do swoistej „burzy hormonalnej” i zmiany dotychczasowego stężenia hormonów we krwi.
Ale do zaburzeń hormonalnych może dojść w każdym wieku i zawsze będą one miały przełożenie na nastrój – zazwyczaj niekorzystne. Dowiedz się, jak nieprawidłowa gospodarka hormonalna wpływa na samopoczucie kobiety i w jaki sposób można zaradzić pogorszeniu nastroju przy zaburzeniach na tle hormonalnym.
Czym są hormony?
Hormony to związki chemiczne produkowane i wydzielane przez gruczoły dokrewne, które tworzą układ endokrynny (wewnątrzwydzielniczy). Hormony krążą wraz z krwią w organizmie i pełnią niezwykle ważne funkcje. Ich istnienie naukowo dowiedziono dopiero na początku XX wieku, choć już dużo wcześniej badacze przeczuwali, że w ludzkim ciele produkowane są substancje sterujące, odpowiedzialne za różnego typu reakcje poszczególnych narządów i układów, a także za nastrój.
W 1901 roku wyizolowany został pierwszy hormon – adrenalina, a w 1902 roku Ernest Starling, angielski fizjolog, udowodnił istnienie sekretyny. Obecność substancji, które wytwarzane są przez poszczególne organy oraz gruczoły, a następnie przenikają do krwi i sterują reakcjami innych narządów i układów, została naukowo dowiedziona.
Podstawową funkcją hormonów jest regulowanie procesów biochemicznych zachodzących w organizmie. Układ endokrynny składa się z dziewięciu gruczołów wewnątrzwydzielniczych, w tym jajników u kobiet, jąder u mężczyzn, trzustki, tarczycy i szyszynki. Prawidłowe funkcjonowanie tego układu zapewnia równowagę wewnątrz organizmu i właściwą pracę organów wewnętrznych, a także poszczególnych układów, w tym układu nerwowego. To hormony są odpowiedzialne za takie reakcje psychiczne jak lęk, chęć ucieczki, poczucie szczęścia, wewnętrzny spokój oraz stres.
Produkcja hormonów zawiadywana jest przez przysadkę mózgową i podwzgórze. To one decydują, jaka ilość danego hormonu wydzielona zostanie do krwi. Kiedy dochodzi do zaburzeń w choćby jednym gruczole dokrewnym, rozregulowany zostaje cały układ i funkcjonowanie organizmu zaczyna szwankować. Silny stres powoduje na przykład wyrzut adrenaliny, która pobudza akcję serca. Jeśli sytuacje stresowe powtarzają się, a stres się kumuluje, pogarsza się nie tylko nastrój, ale także fizyczne zdrowie. Podobnie jest z hormonami płciowymi. Jeśli ich produkcja jest harmonijna, kobieta „kwitnie” i czuje się świetnie. Wszelkie zmiany i zaburzenia prowadzą do zmiennych nastrojów, rozdrażnienia, nieuzasadnionej wściekłości albo apatii.
Co ma wpływ na równowagę hormonalną?
Ludzki organizm to skomplikowane „urządzenie”. Warto przede wszystkim dbać, by nie dochodziło do „awarii”, czyli zapobiegać różnego typu zaburzeniom jego pracy, w tym zaburzeniom hormonalnym. Oczywiście nie na wszystko mamy wpływ, jednak jest prosta zasada, której przestrzeganie znacznie zmniejsza ryzyko nieprawidłowej gospodarki hormonalnej i pomaga, gdy już doszło do zaburzeń.
Zasada ta polega na przestrzeganiu zbilansowanej diety oraz stosowaniu w praktyce zdrowego trybu życia. Dieta przyjazna dla gospodarki hormonalnej powinna zawierać zdrowe oleje roślinne, owoce, warzywa, produkty bogate w witaminy z grupy B i magnez oraz inne składniki odżywcze potrzebne dla właściwego funkcjonowania organizmu. Nie powinny się natomiast znajdować w niej produkty zaburzające metabolizm, czyli wysokoprzetworzona żywność, słone i słodkie przekąski oraz alkohol. Warto jeść orzechy (dostarczają melatoniny, która ma wpływ na zdrowy sen), awokado (hamuje wydzielanie hormonu stresu, kortyzolu) oraz włączyć do diety cynamon, który poprawia wrażliwość komórek na insulinę.
Aktywność fizyczna ma wpływ na kondycję organizmu, a pośrednio także na gospodarkę hormonalną oraz na nasz nastrój. Podczas wysiłku wydzielane są endorfiny, czyli hormony szczęścia. Redukowany jest też poziom hormonów stresu, co korzystnie oddziałuje na samopoczucie i ogólny dobrostan. Ruch reguluje wydzielanie insuliny i zwiększa wrażliwość komórek na ten hormon. Aktywny tryb życia to także mniejsze ryzyko nadwagi i otyłości, a pamiętajmy, że są to główne czynniki mogące prowadzić do zaburzeń hormonalnych (są też przez nie powodowane i dodatkowo potęgowane na zasadzie sprzężenia zwrotnego).
Na układ hormonalny niekorzystny wpływ ma niezdrowa dieta, a także brak odpowiedniej ilości snu, nadmierny stres, intensywne odchudzanie, zmęczenie fizyczne i psychiczne, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów. Zaburzenia w pracy układu endokrynnego odbijają się na zdrowiu, urodzie i psychice. Warto też wiedzieć, że przy zbyt dużym stężenie hormonów stresu – takich jak noradrenalina, adrenalina i kortyzol – rośnie apetyt na niezdrowe, tłuste i kaloryczne pokarmy oraz słodycze. Uleganie takim zachciankom sprawia, że tyjemy, co ma dodatkowy niekorzystny wpływ na gospodarkę hormonalną oraz oczywiście – na nastrój.
Nadwaga i spadek nastroju to jednak niejedyne konsekwencje zaburzeń hormonalnych. U niektórych kobiet pojawia się trudny do wyleczenia trądzik, nadmierne owłosienie, problemy z włosami (przetłuszczanie się, łojotok, łysienie typu androgenowego), nieregularny cykl miesiączkowy oraz problemy z zajściem w ciążę. To wszystko rzecz jasna negatywnie wpływa na samopoczucie. Przyczyny pogorszenia nastroju są zatem endogenne (zaburzenia w wydzielaniu hormonów, które bezpośrednio wpływają nastrój) oraz zewnętrzne, związane z objawami spowodowanymi przez zaburzenia hormonalne.
Jak hormony wpływają na nastrój kobiety?
Na samopoczucie kobiety mają wpływ przede wszystkim hormony płciowe produkowane przez jajniki – estrogeny i progesteron. Są one „zawiadywane” i wspomagane przez produkowany w przysadce mózgowej hormon FSH i luteinę.
Zależnie od stężenia tych hormonów zmienia się nastrój kobiety – w cyklu miesięcznym są takie dni, kiedy czujemy się świetnie, oraz takie, kiedy opanowuje nas smutek czy zniechęcenie. Syndrom PMS, czyli napięcie przedmiesiączkowe, to właśnie sprawka hormonów. Podobnie jest ze zmiennymi nastrojami kobiet w ciąży oraz podczas menopauzy. A co, jeśli gospodarka hormonalna jest trwale zaburzona? W oczywisty sposób ma to przełożenie na nastrój i samopoczucie kobiety. Niestety jest to wpływ w przeważającej części negatywny. Na przykład w zespole policystycznych jajników, który jest wynikiem nieprawidłowej gospodarki hormonalnej i zbyt wysokiego poziomu androgenów w organizmie kobiety, często obserwuje się znaczne pogorszenie nastroju, aż do stanów lękowo-depresyjnych. Na gorszy humor mają rzecz jasna wpływ uciążliwe objawy schorzenia, jednak w dużej mierze jest on też warunkowany przez zaburzenia hormonalne.
Tuż przed miesiączką wiele kobiet doświadcza napięcia przedmiesiączkowego. Jest to spowodowane spadkiem stężenia estrogenów i progesteronu. Panie stają się wówczas drażliwe, skłonne do płaczu i wybuchów gniewu, spada nastrój, a także odporność organizmu. Podobne objawy, z tym że o większym nasileniu i długotrwałe pojawiają się, gdy zaburzona jest produkcja hormonów płciowych.
Co zrobić z burzą hormonów?
Terapia w przypadku zaburzeń hormonalnych u kobiet powinna być dobrana indywidualnie do danego przypadku. Przede wszystkim należy udać się do lekarza endokrynologa, który zleci komplet badań i na ich podstawie postawi właściwą diagnozę. Wiele pacjentek cierpiących na zaburzenia hormonalne zgłasza się w pierwszej kolejności do ginekologa, ponieważ jednym z charakterystycznych objawów jest zaburzenie cyklu miesiączkowego (nieregularne, rzadkie miesiączki lub ich brak).
Ginekolog także może zlecić badania poziomu hormonów i zaordynować leczenie. Zazwyczaj polega ono na przyjmowaniu dwuskładnikowych leków antykoncepcyjnych, które regulują wydzielanie hormonów płciowych, a co za tym idzie – cykl miesięczny oraz nastrój. W okresie okołomenopauzalnym stosowana jest hormonalna terapia zastępcza, która ma na celu złagodzenie uciążliwych objawów oraz poprawę samopoczucia. Przywrócenie równowagi hormonalnej to ogromna ulga dla układu nerwowego. Poprawia się humor i rzadziej pojawiają się radykalne zmiany nastroju. Równowaga hormonalna przekłada się na równowagę psychiczną i w stwierdzeniu tym nie ma żadnej przesady.
Jak zadbać o równowagę hormonalną za pomocą diety?
Zdrowa dieta to podstawa. Za jej pomocą można zadbać o prawidłowe funkcjonowanie organizmu, w tym o gospodarkę hormonalną. Na wyrównanie poziomu estrogenów świetny wpływ ma na przykład jedzenie soi. Także w niektórych innych roślinach znajdują się tzw. fitoestrogeny, które wspomogą kobiecy układ endokrynny, a co za tym idzie – nastrój. Warto tu dodać, że na poprawę nastroju i produkcję estrogenów ma też wpływ regularne uprawianie seksu. Inny hormon mający wpływ na nastrój i zdrowy sen, melatonina, znajduje się w orzechach, ziarnach słonecznika i zielonych warzywach.
Owoce i warzywa oraz ryby morskie podniosą też poziom oksytocyny, nazywanej hormonem szczęścia i miłości. Na prawidłowy poziom serotoniny, która odpowiedzialna jest za dobry nastrój, wewnętrzny spokój i uczucie zrelaksowania, doskonale podziała zjedzenie kawałka czekolady albo banana.
Oczywiście są to doraźne środki zaradcze. O zrównoważoną gospodarkę hormonalną należy dbać na co dzień, jedząc zbilansowane posiłki i unikając niezdrowych produktów, używek, nadmiaru stresu i kalorii. W ten sposób zadbamy o sylwetkę, nasz układ endokrynny oraz naszą psychikę. A gdy dzieje się coś niepokojącego, nie warto zwlekać z wizytą u lekarza. Można zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, ginekologa lub endokrynologa. Najważniejsze, by jak najszybciej zdiagnozować przyczynę problemów natury fizycznej i psychicznej i podjąć odpowiednią terapię.
Bibliografia:
- Andrzej Gomuła, Wpływ hormonów płciowych i neurotransmiterów na funkcje i zachowania seksualne, Seksuologia Polska 2006;4(1):21-33
- Paweł Walaszek, Paweł Skorupski, Tomasz Rechberger, Tomasz Plachta, Zenon Mazur, et al., Czy stan hormonalny kobiet w okresie menopauzy jest przyczyną zaburzeń nastroju o typie depresji?, Przeglad Menopauzalny; Poznań, Tom 6, Nr/wydanie 3, (2002): 33.