PCOS to skrót od angielskiej nazwy „polycystic ovary syndrome”, czyli po polsku zespół policystycznych jajników. Jest to zaburzenie gospodarki hormonalnej u kobiet, które powoduje szereg dolegliwości, w tym nieregularne miesiączki, i w wielu przypadkach utrudnia zajście w ciążę. PCOS to także uciążliwe problemy związane z urodą – u kobiet dotkniętych tym syndromem często występuje uciążliwy trądzik oraz nadmierne owłosienie na ciele.
Szacuje się, że zespół policystycznych jajników może dotyczyć nawet ponad 20 procent kobiet w wieku rozrodczym. Spośród pań, które zgłaszają się do lekarza z powodu trudności z zajściem w ciążę, u kilkunastu procent diagnozuje się PCOS. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są objawy PCOS, w jaki sposób syndrom ten można zdiagnozować oraz na czym polega późniejsze postępowanie. Podpowiadamy też, jak radzić sobie z problemami natury estetycznej powodowanymi przez PCOS, czyli niechcianym owłosieniem i zmianami skórnymi.
Na czym polega zespół policystycznych jajników?
PCOS to zaburzenie spowodowane nadmierną produkcją męskich hormonów (androgenów) w organizmie kobiety. Każda kobieta oprócz hormonów żeńskich ma także pewną ilość androgenów, podobnie jak każdy mężczyzna produkuje niewielką ilość hormonów żeńskich (głównie estrogenów). Problem zaczyna się, gdy w kobiecym organizmie pojawia się nadmierna ilość androgenów. Dochodzi wówczas do hiperandrogenizmu jajników, a to z kolei powoduje szereg objawów takich jak nieregularne miesiączki, cykle bezowulacyjne, nadmierne owłosienie ciała, uporczywy trądzik, łojotok i łysienie na tle androgenowym.
Największym problemem dla wielu kobiet cierpiących na PCOS są trudności z zajściem w ciążę. Jest to konsekwencja cykli bezowulacyjnych i nieregularnych miesiączek.
Dokładne przyczyny PCOS nie są obecnie znane, choć wyróżnia się kilka czynników zwiększających ryzyko pojawienia się tego syndromu. Prawdopodobieństwo pojawienia się PCOS wzrasta u kobiet otyłych, ale tu zauważyć można efekt błędnego koła, ponieważ ze względu na związaną z PCOS insulinooporność wiele pań z tym syndromem boryka się z nadmierną wagą.
Pojawieniu się PCOS sprzyja też niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej i – jak się wydaje – wysoki poziom stresu. Warto też wiedzieć, że zespół policystycznych jajników jest uwarunkowany genetycznie. Ryzyko jego pojawienia się wzrasta, jeśli bliska krewna (matka, siostra, ciotka) cierpi na tę dolegliwość.
Objawy PCOS
Do charakterystycznych objawów PCOS należą:
- nieregularne miesiączki – u kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników miesiączki są rzadkie, nieregularne, a nawet nie pojawiają się wcale; kiedy nastąpią, są bardzo obfite i towarzyszą im silne dolegliwości bólowe,
- długi i wyjątkowo uciążliwy PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) – pojawia się pogorszenie nastroju, wzdęcia i drażliwość oraz dolegliwości bólowe,
- cykle bezowulacyjne i w konsekwencji trudności z zajściem w ciążę,
- nadmierne owłosienie typu męskiego na całym ciele, także na twarzy (hirsutyzm),
- łysienie typu androgenowego (zakola, łysienie na czubku głowy, podobnie jak w przypadku mężczyzn),
- łojotok,
- zaburzenia metaboliczne i spowodowana nimi nadwaga/ otyłość,
- otyłość brzuszna,
- zmiany trądzikowe i inne problemy z cerą (nadmierne przetłuszczanie, łojotok),
- wrodzona insulinooporność,
- ciemne plamki na skórze.
Kobiety z PCOS cierpią też na wrodzoną insulinooporność.
PCOS a płodność
PCOS ma niekorzystny wpływ na płodność kobiety. Komórki jajowe podczas cyklu nie dojrzewają i nie są uwalniane do jajowodu. Zaburzenia hormonalne powodują też obumieranie pęcherzyków jajnikowych, co prowadzi do powstawania w jajowodach torbieli.
Kobiety cierpiące na PCOS często zgłaszają się do lekarza właśnie w związku z trudnościami w zajściu w ciążę i dopiero wówczas diagnozuje się u nich zespół policystycznych jajników. Warto podkreślić, że na pogorszenie płodności wpływ ma także nadmierna masa ciała, a zespół policystycznych jajników wiąże się z insulinoopornością, która utrudnia zachowanie prawidłowej wagi. Nie wszystkie panie z PCOS mają jednak problemy z zajściem w ciążę.
Jak diagnozuje się PCOS?
Nieregularne miesiączki, uporczywy trądzik i nadmierne owłosienie na twarzy i ciele (hirsutyzm) powinny skłonić młodą kobietę do wizyty u ginekologa. Już na podstawie tych objawów lekarz może podejrzewać PCOS. Do wykonania badań w kierunku PCOS wskazaniem są także liczne torbiele w jajnikach. Dokładna diagnoza jest możliwa na podstawie badania poziomu hormonów we krwi.
Diagnostyka PCOS obejmuje badania hormonalne (poziom hormonów tarczycy, prolaktyny, progesteronu, testosteronu, FSH i LH), USG jajników oraz badanie stężenia glukozy i insuliny we krwi. Rozpoznanie PCOS oparte jest na objawach klinicznych (cykle bez owulacji, hirsutyzm, policystyczne jajniki – powiększone i wypełnione licznymi pęcherzykami/ małymi torbielami) oraz wynikach badań laboratoryjnych (poziom testosteronu, DHEA-S, SHBG i androstendionu).
Jak wygląda postępowanie w PCOS?
Po stwierdzeniu PCOS niezbędna jest współpraca lekarzy różnych specjalności: ginekologa, endokrynologa i diabetologa. Przydatna jest także pomoc dietetyka oraz psychologa, ponieważ wiele kobiet cierpiących na to zaburzenie hormonalne ma problemy z pogorszeniem nastroju i stanami depresyjnymi oraz lękowymi.
Celem jest przywrócenie równowagi hormonalnej, czyli obniżenie poziomu androgenów. Najczęściej stosowana jest antykoncepcja hormonalna (dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne). Podawane są też preparaty na cukrzycę zwiększające insulinowrażliwość.
Ważne jest także osiągnięcie prawidłowej wagi, ponieważ otyłość potęguje objawy PCOS. Elementem terapii jest odpowiednia dieta – przestrzeganie jej zasad i wdrożenie zdrowego trybu życia w znacznym stopniu redukuje objawy PCOS i przywraca cykle owulacyjne.
Wszystko to ma na celu usunięcie bezpośredniej przyczyny schorzenia, czyli zaburzeń hormonalnych. Proces jest zazwyczaj długi, ale terapia farmakologiczna połączona z odpowiednią dietą i zmianą stylu życia w większości przypadków przynosi pożądane efekty i przywraca szanse na zajście w ciążę. Metoda leczenia zależy także od tego, jak szybko i czy w ogóle kobieta chce zajść w ciążę. Konkretne preparaty dobierane są indywidualnie do potrzeb pacjentki i do objawów towarzyszących PCOS.
U kobiet, które pragną zajść w ciążę, leczenie PCOS polega na stymulacji cykli owulacyjnych. Pomiędzy piątym a dziewiątym dniem cyklu podawany jest lek o nazwie klomifen. Jeśli terapia nie przyniesie efektów, można zastosować kontrolowaną stymulację FSH. Inną opcją jest zapłodnienie in vitro.
Przy PCOS stosowana jest też laparoskopowa kauteryzacja jajników. Polega ona na nakłuwaniu torbieli, dzięki czemu do roku po zabiegu pojawiają się regularne owulacje. Inna metoda terapii stosowanej przy PCOS to klinowa resekcja jajników, jest ona jednak stosowana rzadko ze względu na ryzyko powikłań.
W przypadku gdy kobieta nie pragnie mieć dzieci, proponowana jest doustna antykoncepcja dwuskładnikowa.
Jeśli głównym problemem przy PCOS jest nadmierne owłosienie i trądzik, terapia polega na podawaniu leków antykoncepcyjnych z cyproteronem. Niewskazane są natomiast tabletki antykoncepcyjne z progestagenami.
PCOS a dieta
PCOS wymaga leczenia, ale stan pacjentki polepszyć można także za pomocą odpowiednio dobranej diety. Powinna ona dostarczać wszystkich potrzebnych do funkcjonowania organizmu składników i jednocześnie być niskokaloryczna i mieć niski indeks glikemiczny. Kluczowe jest obniżenie poziomu glukozy we krwi, który jest zbyt wysoki ze względu na insulinooporność. Zrównoważona dieta pomaga też zwiększyć wrażliwość komórek na insulinę i poprawia metabolizm lipidowy. Ważny jest także ruch – aktywność fizyczna pomaga zachować prawidłową masę ciała i przyspiesza przemiany metaboliczne.
Dla pań z PCOS wskazana jest dieta zawierająca dużą ilość błonnika (warzywa, owoce, pieczywo pełnoziarniste, brązowy ryż, kasze), ryby, oleje roślinne i chude mięso. Panie cierpiące na PCOS powinny natomiast unikać spożywania słodyczy oraz tłuszczów zwierzęcych i żywności wysokoprzetworzonej. Warto wyeliminować z diety także słone przekąski. Taka zmiana jadłospisu powinna przynieść po jakimś czasie efekty, a w połączeniu z leczeniem farmakologicznym i regularną aktywnością fizyczną (najlepiej 3-4 razy w tygodniu) – doprowadzić do całkowitego zniwelowania problemu.
Ważne jest też nastawienie psychiczne i zaakceptowanie swojego wyglądu oraz własnego ciała. Przy hirsutyzmie można skorzystać z zabiegów depilacji, co znacznie poprawia samopoczucie wielu kobiet. Jest sporo możliwości, by uporać się z uciążliwymi objawami PCOS, chociażby depilacja laserowa. Możliwe jest też objawowe leczenie trądziku. Pamiętajmy jednak, że nadmierne owłosienie i problemy z cerą to skutek zaburzeń hormonalnych, a dieta, ruch i właściwie dobrane leczenie są właściwymi sposobami na uporanie się z tym problemem. Podobnie jest w przypadku łojotoku i łysienia androgenowego – można próbować uporać się z tymi problemami na drodze kosmetologii, ale o wiele skuteczniejsze jest podjęcie leczenia bezpośredniej przyczyny tych objawów.
Zespół policystycznych jajników daje uciążliwe objawy, ale nie jest to sytuacja bez wyjścia. PCOS nie przekreśla szans na posiadanie potomstwa, a z defektami estetycznymi można sobie poradzić na różne sposoby. Dbanie o prawidłową wagę i poziom glukozy we krwi to podstawowe zadania pań borykających się z tą dolegliwością. Chodzi przede wszystkim o to, by nie dopuścić do poważnych, zagrażających zdrowiu i życiu powikłań i konsekwencji PCOS.
Bibliografia:
- Dorota Szydlarska, Wiesław Grzesiuk, Ewa Bar-Andziak, Kontrowersje wokół patognezy zespołu policystycznych jajników, Endokrynol. Otył. Zab. Przem. Mat 2010;6(3):141-146.
- Agnieszak Drozdzol-Cop, Agata Sidło-Stawowy, Dominika Sajdak, Violetta Skrzypulec-Plinta, Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt, Praca poglądowa, Katedra Zdrowia Kobiety, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach